Υπολογίζεται ότι παγκοσμίως πάσχουν από βρογχικό άσθμα περίπου 100-150 εκατομμύρια, ενώ παγκοσμίως, κάθε χρόνο, 180.000 θάνατοι αποδίδονται στο άσθμα [1].

Το άσθμα είναι μια φλεγμονώδης διαταραχή των κατώτερων αεροφόρων οδών, που χαρακτηρίζεται από υποτροπιάζοντα επεισόδια συνήθως εκπνευστικού  συριγμού [wheezing], δύσπνοιας, συσφιγκτικού αισθήματος στο θώρακα και βήχα, λόγω

αναστρέψιμης απόφραξης των κατώτερων αεροφόρων οδών, κυτταρικής φλεγμονής, υπερέκκρισης βλέννας, αναδόμησης των αεραγωγών, πολλαπλασιασμού των αιμοφόρων τριχοειδών αγγείων, υπερπλασίας και υπερέκκρισης των βλεννογονίων αδένων.

Οι βρογχοσυσπαστικοί και φλεγμονώδεις χημικοί μεσολαβητές του άσθματος είναι οι κυτταροκίνες, χημειοκίνες, κυστεϊνύλ λευκοτριένια, ισταμίνη, νιτρικό οξείδιο (ΝΟ), PGD2 μόρια συγκόλλησης, ένζυμα και κινάσες, τα οποία κυρίως ρυθμίζονται από τη βιοχημική οδό NF-kB.

Αυτή η βιοχημική οδός έχει τώρα αναγνωριστεί ότι συμμετέχει στο άσθμα και είναι μεσολαβητής της πολύπλοκης φλεγμονώδους αντίδρασης στους βρόγχους.

Συνεπώς οι παράγοντες που ελαττώνουν τη δραστηριότητα της οδού του NF-kB θα μπορούσαν να δράσουν αποτελεσματικά κατά του άσθματος [2].

To βρογχικό άσθμα αντιμετωπίζεται με φάρμακα που ανακουφίζουν τη συμπτωματολογία και με θεραπείες που μπορεί να δράσουν πλήρως θεραπευτικά, στις περισσότερες περιπτώσεις, όπως στην περίπτωση που το άσθμα προκαλείται με μεσολάβηση IgΕ ανοσοσφαιρινών (αλλεργικό άσθμα). 

Το αλλεργικό άσθμα είναι μια χρόνια φλεγμονώδης νόσος που χαρακτηρίζεται από υπεραντιδραστικότητα των βρόγχων, διήθηση των πνευμόνων με λεμφοκύτταρα Th2 και υψηλές συγκεντρώσεις ανοσοσφαιρινών ΙgΕ στον ορό.

Η μόνη αποτελεσματική θεραπεία του αλλεργικού άσθματος είναι η απευαισθητοποίηση με υποδόρια ή υπογλώσσια ανοσοθεραπεία.

Η υπογλώσσια ανοσοθεραπεία είναι ασφαλής και χωρίς επικίνδυνες παρενέργειες. Η έγκαιρη εφαρμογή της ανοσοθεραπείας στα άτομα με αλλεργικό άσθμα έχει πολύ υψηλές δυνατότητες πλήρους ίασης, αν βεβαίως δεν έχουν δημιουργηθεί μόνιμες ιστολογικές βλάβες στους βρόγχους από τη χρονιότητα της νόσου.

Τα ευαίσθητα άτομα σε πολλά αλλεργιογόνα, μπορεί να κάνουν απευαισθητοποίηση με τα αλλεργιογόνα που έχουν χαρακτηριστεί, ως αλλεργιογόνα υψηλής κλινικής σημασίας, όπως τα αγρωστώδη, περδικάκι, ελιά, o μύκητας Alternaria, τα ακάρεα της σκόνης του σπιτιού, τα αλλεργιογόνα του σκύλου και της γάτας [3, 4, 5, 6] με σημαντική πιθασνότητα θεραπείας ή βελτίωσης της νόσου.

Η ειδική ανοσποθεραπεία με εκχυλίσματα αλλεργιογόνων είναι η μόνη αποτελεσματική θεραπεία εξαφάνισης ή σοβαρού περιορισμού των συμπτωμάτων του αλλεργικού άσθματός ή της αλλεργικής ρινίτιδας, που μπορεί να συνυπάρχει ή να μη συνυπάρχει με άσαθμα.Τα θετικά θεραπευτικά αποτελέσματα της ειδικής ανοσοθεραπείας, συνήθως,  διαρκούν εφόρου ζωής ή για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, από το πέρας της ανοσοθεραπεία που διαρκεί τρία χρόνια.

Τα τελευταία 15 χρόνια ο γράφων χορηγεί στους ασθενείς του με αλλεργική ρινίτιδα ή αλλεργική ρινίτιδα και αλλεργικό άσθμα, υπογλώσσια ανοσοθεραπεία, χρησιμοποιώντας τα αλλεργιογόνα εκχυλίσματα ΑLLERGOVAC SUBLINGUALE [7] με εξαιρετικά αποτελέσματα.

Φαρμακευτικές θεραπείες του άσθματος

Τα φάρμακά, που όταν χορηγούνται μπορούν να ανακουφίσουν τα συμπτώματα του άσθματος ταξινομούνται σ’εκείνα που ελέγχουν τα συμπτώματα και σ’αυτά που τα ανακουφίζουν.

Τα ελέγχοντα το άσθμα φάρμακα, όπως τα κορτικοστεροειδή (εισπνεόμενα από το στόμα) βάζουν τα συμπτώματα του άσθματος υπό έλεγχο, ανακόπτοντας τη φλεγμονή των αεραγωγών.

Αυτό το επιτυγχάνουν τροποποιώντας την παραγωγή των κυτταροκινών και χημειοκινών, διακόπτωντας τη σύνθεση των εικοσανοειδών, ανακόπτωντας σημαντικά την κυτταρική διήθηση των πνευμόνων και ελαττώνοντας την αγγειακή διαπερατότητα [8].

Η χρησιμοποίηση των εισπνεόμενων από το στόμα κορτικοστεροειδών περιορίζεται από τις παρενέργειες, που μπορεί συνοδεύουν τη χρήση τους.

Τα ανακουφιστικά αντιασθματικά φάρμακα χρησιμοποιούνται βάσει των αναγκών του ασθενούς, δρώντας ταχύτατα και αναστρέφοντας το βρογχόσπασμο που συνοδεύει το άσθμα.

Στα φάρμακα αυτά περιλαμβάνονται οι οι β2-αγωνιστές, τα εισπνεόμενα αντιχολινεργικά, οι τροποποιητές λευκοτριενίων, οι χρωμόνες και η θεοφυλλίνη βραχείας δράσεως [8].

Η ανοσοθεραπεία με αντι ΙgΕ αντισώματα, όπως η ομαλισουμάμπη περιορίζει τις κρίσεις του σοβαρού άσθματος και μπορεί να βελτιώσει τη βρογχική υπεραντιδραστικότητα, με δυνατότητα όμως, πρόκλησης παρενεργειών.
Η ομαλισουμάμπη διευκολύνει την υποδόρια ειδική ανοσοθεραπεία στα παιδιά με σοβαρό άσθμα, εξασφαλίζοντας τον έλεγχο του άσθματος με αποτελεσματικότητα και ασφάλεια, ακόμη και μετά τη διακοπή της ομαλισουμάμπης [9].

Αντιμετώπιση του σοβαρού άσθματος

Το σοβαρό άσθμα ορίζεται ως το άσθμα που απαιτεί θεραπεία με υψηλές δόσεις εισπνεόμενων κορτικοστεροειδών και τη χορήγηση συστηματικών κορτικοστεροειδών, για να προληφθεί η εξέλιξή του σε ανεξέλεγκτο άσθμα. Η βιολογική θεραπεία μπορεί να είναι μια εναλλακτική λύση στα κορτικοστεροειδή από το στόμα σε επιλεγμένες ομάδες ασθενών [20].

Η θεραπεία του σοβαρού άσθματος γίνεται με αντι-IgE αντισώματα (ομαλισουμάμπη), μεθοτρεξάτη, μακρολιδικά αντιβιοτικά, αντιμυκητιασικούς παράγοντες και θερμοπλαστική των βρόγχων [10].

Η θερμοπλαστική των βρόγχων είναι μια θεραπεία για το σοβαρό άσθμα, που εγκρίθηκε από το FDA το 2010. Περιλαμβάνει την απελευθέρωση ελεγχόμενης ενέργειας με θεραπευτική ραδιοσυχνότητα στα τοιχώματα των αεραγωγών των πνευμόνων
Η θέρμανση των ιστών οδηγεί σε οξεία επιθηλιακή καταστροφή και περιορίζει το οίδημα του βρογχικού βλεννογόνου. Οι κύριες παρενέργειες αυτής της μεθόδου είναι η επιδείνωση των ασθματικών κρίσεων, η ατελεκτασία των πνευμόνων και οι λοιμώξεις [11].

Για το σοβαρό ηωσινοφιλικό άσθμα, έναν ευρέως αναγνωρισμένο φαινότυπο του άσθματος έχουν εγκριθεί πέντε βιολογικά προϊόντα έχουν εγκριθεί για  Σε συστηματικές ανασκοπήσεις (SR) αξιολογήθηκαν η  αποτελεσματικότητα και η ασφάλεια των benralizumab, dupilumab, mepolizumab, omalizumab και reslizumab (αλφαβητική σειρά) σε σύγκριση με την τυπική φροντίδα για σοβαρό ηωσινοφιλικό άσθμα. Υπάρχει μεγάλη βεβαιότητα ότι όλα τα εγκεκριμένα βιολογικά μειώνουν το ποσοστό των σοβαρών παροξύνσεων του άσθματος και για το benralizumab, το dupilumab και το mepolizumab για τη μείωση της δοσολογίας των από του στόματος λαμβανομένων κορτικοστεροειδών.  Υπάρχει μέτρια βεβαιότητα για τη βελτίωση του ελέγχου του άσθματος, QoL, FEV 1. Απαιτούνται περισσότερα δεδομένα για τη μακροπρόθεσμη ασφάλεια μαζί με περισσότερα δεδομένα αποτελεσματικότητας στον παιδιατρικό πληθυσμό [21].

Μη φαρμακευτικές θεραπείες του άσθματος

Στις μη φαρμακευτικές εναλλακτικές θεραπείες του άσθματος περιλαμβάνονται η ύπνωση, ο βελονισμός, η χειροπρακτική,o έλεγχος της αναπνοής, η γιόγκα και η σπηλαιοθεραπεία, υδροθεραπεία, κλπ. Οι παραπάνω θεραπείες είναι δημοφιλείς για πολλούς ασθενείς, οι οποίοι ως αναφέρουν ανακουφίζονται μεν, χωρίς να θεραπεύονται, ενώ δεν συνοδεύονται από παρενέργειες.

Όμως, σε συγκριτικές ελεγχόμενες μελέτες, που έχουν γίνει με εικονικό φάρμακο έχει φανεί ότι η κάθε μία από αυτές τις θεραπείες στερείται αποτελεσματικότητας και δεν συνιστώνται ως κύριες θεραπείες του άσθματος.

Παρά ταύτα, οι παραπάνω εναλλακτικές θεραπείες, επειδή στερούνται και παρενεργειών μπορεί να χρησιμοποιούνται από τους ασθενείς, εφόσον συνεχίζεται η συμβατική αντιασθματική θεραπεία με φάρμακα, κάτω από την επίβλεψη του θεράποντος ιατρού.

Παρά τις συνεχείς έρευνες και τη χρησιμοποίηση ισχυρών αντιασθματικών φαρμάκων τα θεραπευτικά τους αποτελέσματα συνεχίζουν να απέχουν από τα ικανοποιητικά.

Οι διαθέσιμες φαρμακοθεραπείες του άσθματος έχουν περιορισμούς, λόγω της μικρής αποτελεσματρικότητάς τους, των παρενεγειών τους, της αδυναμίας τους να τροποιποιήσουν τη νόσο και τη δυσχέρεια των ασθενών να συμμορφώνονται στη συνεχή χρήση τους.

Η ειδική ανοσοθεραπεία του αλλεργικού άσθματος είναι ριζικά αποτελεσματική στις περισσότερες περιπτώσεις, αν το άσθμα διαγνωστεί έγκαιρα με δερματικές ή εργαστηριακές δοκιμασίες ή εργαστηριακά [12].

Γιαυτό οι έρευνες συνεχίζονται για την αναζήτηση του ιδανικού αντιασθματικού φαρμάκου.

Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας έχει αναγνωρίσει τη βοτανοθεραπεία, ως ένα βασικό όπλο στην πρωτοβάθμια υγεία των αναπτυσσομένων οικονομικά χωρών, όπως η Ινδία.

Έτσι λοιπόν έχει αναφερθεί ότι το 11-40% των ασθματικών ασθενών σ’αυτή τη χώρα χρησιμοποιούν βότανα [13].

Συμπληρωματική θεραπεία του άσθματος με κουρκουμίνη

Τα τελευταία χρόνια, ο κουρκουμάς, η κίτρινη σκόνη των κονδύλων της ρίζας του Ασιατικού φυτού Κουρκούμη η μακρά ή κουρκουμάς (Curcuma longa), έχει αναφερθεί ότι εξαιτίας της πολυφαινολικής ουσίας που περιέχει, της κουρκουμίνης, δρα ευεργετικά στην υγεία με πολλαπλούς τρόπους.

Η κουρκουμίνη επιδεικνύει αντιφλεγμονώδεις, αντιοξειδωτικές, αντιδιαβητικές, αντικαρκινικές, καρκινοπροφυλακτικές, αντιμεταστατικές, αντιβακτηριδιακές, αντιπρωτοζωικές, αντιικές, ανιινωτικές, υπολιπιδαιμικές και υπογλυκαιμικές ιδιότητες [14].

Η κουρκουμίνη τροποποιεί τη φλεγμονώδη αντίδραση, ελαττώνοντας τη δραστηριότητα των ενδοκυττάριων σηματοδοτριών πρωτεϊνών, όπως η πρωτεϊνική κινάση C [15].

Η πρωτεϊνική κινάση C δρα, τροποποιώντας τη δραστηριότητα των μεταγραφικών παραγόντων, όπως η ενεργοποιός πρωτείνη -1 (ΑΡ-1) και ανακόπτωντας τη δράση του βιοχημικού μονοπατιού του NF-kB, που συμμετέχουν στη ρύθμιση της φλεγμονής, τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό, το μετασχηματισμό των κυττάρων και την ογκογένεση.

Πιστεύεται ότι η κουρκουμίνη καταστέλλει την ενεργοποίηση του παράγοντα NF-kB και την προφλεγμονώδη γονιδιακή έκφραση, αποκλείοντας τη φωσφορυλίωση του παράγοντα Ι-κάππα Β κινάση [l-kappa B kinase (I-rcB)] [16].

Αυτά έχουν ως επακόλουθο να καταστέλλουν την έκφραση των βιοχημικών μονοπατιών των κυκλοξυγενασών, της λιποξυγενάσης και του iNOS [16].

Όλες αυτές οι βιοχημικές δραστηριότητες ανακόπτουν την παραγωγή των φλεγμονωδών κυτταροκινών, του παράγοντα-αλφα νέκρωσης όγκου [tumor necrosis factor-alpha (TNF-a)], των ιντερλευκινών (IL-1,2,6,8,12) της χημειοελκτικής πρωτεΐνης μονοκυττάρων [monocyte chemoattractant protein (MCP)] και της μεταναστευτικής ανακοπτικής πρωτεΐνης [migration inhibitory proten].

Επίσης, ανακόπτει προϊόντα του παράγοντα μεταγραφής , όπως του μεταβιβαστή σημάτων και του ενεργοποιητή της μεταγραφής [signal transducer and activator of transcription (STAT), του PPAR-g και ελαττώνει τη δραστηριότητα των κινασών Janus [17].

Μέχρι σήμερα υπάρχουν λίγες δημοσιεύσεις που αφορούν τη χρήση της κουρκουμίνης στο άσθμα. Όσοι ερευνητές χρησιμοποίησαν την κουρκουμίνη σε ασθματικούς ασθενείς στηρίχτηκαν στην αντιφλεγμονώδη δράση της.

Η κουρκουμίνη, που χορηγήθηκε ως επιπρόσθετη συμπληρωματική θεραπεία σε ασθενείς με ήπιο προς μέτριο άσθμα βελτίωσε την απόφραξη των βρόγχων. Αυτό αποδείχτηκε με τις συγκριτικές μετρήσεις του FEV1.

Επίσης η κουρκουμίνη βελτίωσε σημαντικά τις αιματολογικές παραμέτρους των ασθενών, χωρίς να επιδείξει οποιαδήποτε παρενέργεια, αποδεικνύοντας έτσι την ασφάλειά της.

Συνεπώς η χορήγηση της κουρκουμίνης στο άσθμα αποτελεί μια αποτελεσματική και ασφαλή συμπληρωματική θεραπεία, χωρίς παρενέργειες [18].

Η αποτελσματικότητα της κουρκουμίνης αυξάνει όσο μεγαλύτερη γίνεται η απορροφήτικότητα και βιοδιαθεσιμότητά της.

Αυτό έχει κατορθωθεί με τη δημιουργία της υγρής μικκυλιοποιημένης κουρκουμίνης , Γερμανικής τεχνολογίας NovaSOL®Curcumin][Curcugkel], η οποία έχει κατά 18.500% φορές μεγαλύτερη απορροφητικότητα και βιοδιαθεσιμότητα από την απλή σκόνη κουρκουμίνης (ή 185 φορές μεγαλύτερη με  βάση την ΑUC) [19].

Το συμπλήρωμα διατροφής Curcugkel  φέρεται σε κάψουλες, που η κάθε μία περιέχει 675mg υγρής μικκυλιακής κουρκουμίνης [NovaSOL®Curcumin], που ισοδυναμούν με 36mg καθαρής κουρκουμίνης  και αντιστοιχούν σε ή 8 γραμμάρια απλής σκόνης κουρκουμίνης 95%, που θεωρείται ασφαλής ημερήσια δόση. Έτσι τα άτομα με άσθμα αρκεί να παίρνουν μία κάψουλα Curcugkel ημερησίως, επί 3 μήνες.

Tο Curcugkel σας αποστέλλεται ταχυδρομικά, σε κάθε πόλη ή περιοχή της Ελλάδος (Ταχυμεταφορές Speedex) στην τιμή των 25.11 Ευρώ περιλαμβανομένου του ΦΠΑ [συν 2,00€ μεταφορικά + 1,86 αντικαταβολή (σύνολο 3,86 Ευρώ)].

Μπορείτε να το παραγγείλετε τηλεφωνώντας: Σταθερό: 2741026658, 2744023768. Κινητό: 6944280764 ή στέλνοντας mail: pharmage@otenet.gr ή μέσω του e-shop της pharmagel. Αν είστε κάτοικος Κύπρου ή άλλης χώρας του εξωτερικού επικοινωνήστε μαζί μας, για να σας πληροφορήσουμε το κόστος των μεταφορικών.

Ώρες επικοινωνίας: Δευτέρα-Παρασκευή: 10.00π.μ-13.00 μμ.
Τις υπόλοιπες ημέρες και ώρες μπορείτε να το παραγγέλλετε, στέλνοντας mail στη διεύθυνση pharmage@otenet.gr, ή με SMS γράφοντας ονοματεπώνυμο, ταχυδρομική διεύθυνση, ταχυδρομικό τομέα, τηλέφωνο επικοινωνίας.

Βιβλιογραφική Τεκμηρίωση

1. Bronchial asthma http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs206/en/ accessed on 2014 Feb 4 .

2. PJ Barnes. Cytokine modulators as novel therapies for asthma. Annu Rev Pharmacol Toxicol. 2002;42:81–98. [PubMed]

3. Navarro S1, Lazzari A1, Kanda A2, Fleury S2, Dombrowicz D2, Glaichenhaus N1, Julia V1. Bystander immunotherapy as a strategy to control allergen-driven airway inflammation. Mucosal Immunol. 2014 Nov 26. doi: 10.1038/mi.2014.115. [Epub ahead of print]

4. Slovick A1, Durham SR2, Till SJ3. Grass pollen immunotherapy for treatment of allergic rhinitis. BMJ. 2014 Nov 17;349:g6586. doi: 10.1136/bmj.g6586.

5. Lu Y1, Xu L2, Xia M2, Li Y2, Cao L2. The Efficacy and Safety of Subcutaneous Immunotherapy in Mite-Sensitized Subjects With Asthma: A Meta-Analysis. Respir Care. 2014 Nov 11. pii: respcare.03399. [Epub ahead of print]

6. Ciepiela O1, Zawadzka-Krajewska A, Kotuła I, Demkow U. The influence of sublingual immunotherapy on several parameters of immunological response in children suffering from atopic asthma and allergic rhinitis depending on asthma features. Pneumonol Alergol Pol. 2014;82(6):503-10. doi: 10.5603/PiAP.2014.0067.

7. Giorgio Walter Canonica, Linda Cox, Ruby Pawankar, Carlos E Baena-Cagnani, Michael Blaiss, Sergio Bonini, Jean Bousquet, Moises Calderón, Enrico Compalati, Stephen R Durham, Roy Gerth van Wijk, Désirée Larenas-Linnemann, Harold Nelson, Giovanni Passalacqua, Oliver Pfaar, Nelson Rosário, Dermot Ryan, Lanny Rosenwasser, Peter Schmid-Grendelmeier, Gianenrico Senna, Erkka Valovirta, Hugo Van Bever, Pakit Vichyanond, Ulrich Wahn, Osman Yusuf. Sublingual immunotherapy: World Allergy Organization position paper 2013 update
World Allergy Organ J. 2014; 7(1): 6. Published online 2014 March 28. doi: 10.1186/1939-4551-7-6

8. PJ Barnes. J Oral Med. 12th Edition. New York: McGraw-Hill; 2011. Pulmonary pharmacotogy. In: Brunton LL editor. Goodman & Gilman’s The pharmacological basis of therapeutics. pp. 1031–65.

9. Lambert N1, Guiddir T, Amat F, Just J. Pretreatment by omalizumab allows allergen immunotherapy in children and young adults with severe allergic asthma. Pediatr Allergy Immunol. 2014 Nov 11. doi: 10.1111/pai.12306. [Epub ahead of print]

10. Chung KF. Managing severe asthma in adults: lessons from the ERS/ATS guidelines. Curr Opin Pulm Med. 2015 Jan;21(1):8-15. doi: 10.1097/MCP.0000000000000116.

11. Heinen V, Schleich F, Duysinx B, Kirsch M, Louis R. Bronchial thermoplasty: a real advancement in the treatment of asthma. Rev Med Suisse. 2014 Aug 27;10(439):1544, 1546-8.

12. Huo N1, Ray GE, Mehta S, LoBello SG. Complementary and alternative medicine use among people with asthma and health-related quality of life. J Asthma. 2014 Sep 26:1-6. [Epub ahead of print]

13 lanc, L Trupin, G Earnest, PP Katz, EH Yelin, MD Eisner. Alternative therapies among adults with a reported diagnosis of asthma or rhinosinusitis: a data from a population based survey. Chest. 2001;120:1461–67. [PubMed]

14. H Itokawa, Q Shi, T Akiyama, SL Morris-Natschke, KH Lee. Recent advances in the investigation of Curcuminoids. Chin Med. 2008:3–11. [PMC free article] [PubMed]

15. JS Jurenka. Anti-inflammatory properties of Curcumin, a major constituent of Curcuma longa: A review of preclinical and clinical research. Alternative medicine review. 2009;l4:141–53. [PubMed]

16. C Jobin, CA Bradham, MP Russo, B Juma, AS Narula, DA Brenner, et al. Curcumin blocks cytokine-mediated NF-kappaB activation and pro-inflammatory gene expression by inhibiting inhibitory factor I-kappaB kinase activity. J Immunol. 1999;163:3474–83. [PubMed]

17. Cheng, J Ping, LM Xu. Effects of Curcumin on peroxisome proliferator- activated receptor gamma expression and nuclear translocation/redis- tribution in culture activated rat hepatic stellate cells. Chinese Med J. 2007;120:794–801. [PubMed]

18. Afroz Abidi, Surabhi Gupta, Manu Agarwal, H.L. Bhalla, Mahip Saluja
Evaluation of Efficacy of Curcumin as an Add-on therapy in Patients of Bronchial Asthma. J Clin Diagn Res. 2014 August; 8(8): HC19–HC24. Published online 2014 August 20. doi: 10.7860/JCDR/2014/9273.4705

19. Schiborr C1, Kocher A, Behnam D, Jandasek J, Toelstede S, Frank J. The oral bioavailability of curcumin from micronized powder and liquid micelles is significantly increased in healthy humans and differs between sexes. Mol Nutr Food Res. 2014 Mar;58(3):516-27.

20.Brusselle GG, Koppelman GH. Biologic Therapies for Severe Asthma. N Engl J Med. 2022 Jan 13;386(2):157-171.

21.Agache I, Beltran J, Akdis C, Akdis M, Canelo-Aybar C, Canonica GW, Casale T, Chivato T, Corren J, Del Giacco S, Eiwegger T, Firinu D, Gern JE, Hamelmann E, Hanania N, Mäkelä M, Hernández-Martín I, Nair P, O'Mahony L, Papadopoulos NG, Papi A, Park HS, Pérez de Llano L, Posso M, Rocha C, Quirce S, Sastre J, Shamji M, Song Y, Steiner C, Schwarze J, Alonso-Coello P, Palomares O, Jutel M. Efficacy and safety of treatment with biologicals (benralizumab, dupilumab, mepolizumab, omalizumab and reslizumab) for severe eosinophilic asthma. A systematic review for the EAACI Guidelines - recommendations on the use of biologicals in severe asthma. 
Allergy. 2020 May;75(5):1023-1042.